Τι είναι το ψυχικό τραύμα;
Ορισμός του τραύματος
Πολλοί και πολλές από εμάς έχουμε παρατηρήσει ότι ακούμε τον όρο ψυχικό τραύμα όλο και συχνότερα. Τι σημαίνει όμως ψυχικό τραύμα; Πόσο συχνά το συναντάμε, γιατί μας αφορά και ποιοι είναι οι τρόποι που μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;
Ο Bessel van der Kolk, M.D., είναι ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς πάνω στο ψυχικό τραύμα παγκοσμίως. Tο βιβλίο του Το σώμα δεν ξεχνά (The body keeps the score) έχει παραμείνει στις πρώτες θέσεις του Amazon από την αρχή της κυκλοφορίας του και είναι ένα παγκόσμιο best seller. Στο Το σώμα δεν ξεχνά, ο Bessel van der Kolk εξετάζει τι είναι το ψυχικό τραύμα, μοιράζεται τη δική του εμπειρία και τα ευρήματα των πιο πρόσφατων ιατρικών ερευνών και προτείνει ένα επαναστατικό θεραπευτικό πρότυπο για την αντιμετώπισή του.
Αρχικά, χρειάζεται να κάνουμε την διάκριση μεταξύ του ψυχικού τραύματος και του στρες, δύο έννοιες διαφορετικές μεταξύ τους. Το στρες αναπτύσσεται σε καθημερινές καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, συνήθως δυσάρεστες, και εξαφανίζεται όταν αυτές οι καταστάσεις τελειώσουν.
Αντίθετα, το ψυχικό τραύμα δεν συνδέεται απλώς με ένα γεγονός που συνέβη κάποια στιγμή στο παρελθόν· συνιστά το αποτύπωμα της τραυματικής εμπειρίας στον νου, στον εγκέφαλο και στο σώμα του ατόμου, επιφέροντας ριζική αναδιοργάνωση του τρόπου με τον οποίο ο νους και ο εγκέφαλος επεξεργάζονται τα εξωτερικά ερεθίσματα.
Παρά τα όσα νομίζουμε, το τραύμα είναι εξαιρετικά συνηθισμένο.
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος στρατιώτης στον πόλεμο ή να επισκεφθεί καταυλισμό προσφύγων από τη Συρία ή το Κονγκό, για να έρθει σε επαφή με το ψυχικό τραύμα. Ένα τέτοιο τραύμα μπορεί να αφορά εμάς τους ίδιους, τους συγγενείς, τους γείτονες ή τους φίλους μας.
Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου, τα ανθρώπινα όντα συνιστούν ένα εξαιρετικά ανθεκτικό είδος. Από τις απαρχές της ύπαρξής μας έχουμε κατορθώσει να ανακάμψουμε από αδυσώπητους πολέμους, από αναρίθμητες καταστροφές (φυσικές ή ανθρωπογενείς) και από τη βία και προδοσία που μαστίζει τη ζωή του καθενός από εμάς.
Κάθε τραυματική εμπειρία αφήνει ίχνη, είτε σε μεγάλη κλίμακα (στην Ιστορία και τον πολιτισμό μας) είτε σε μικρότερη, στις οικογένειές μας, με σκοτεινά μυστικά που περνούν αδιόρατα από γενιά σε γενιά. Αυτές οι εμπειρίες είναι επίσης ανιχνεύσιμες στον νου και στα συναισθήματά μας, στην ικανότητά μας να νιώθουμε χαρά και οικειότητα.
Η εκπληκτική διεύρυνση της γνώσης μας πάνω στις βασικές διεργασίες που διέπουν το ψυχικό τραύμα έχει ανοίξει νέους ορίζοντες για την αντιμετώπιση, ανακούφιση, ακόμα και αναστροφή της βλάβης. Είμαστε πλέον σε θέση να αναπτύξουμε μεθόδους και να προαγάγουμε εμπειρίες που αξιοποιούν την έμφυτη πλαστικότητα του εγκεφάλου, προκειμένου να βοηθήσουμε αυτά τα άτομα να αισθανθούν απολύτως ζωντανά στο παρόν τους και να μπορέσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους.
Μετά από χρόνια έρευνας και κλινικής πρακτικής, ο Bessel van der Kolk καταλήγει ότι η θεραπεία του τραύματος είναι δυνατή με τον συνδυασμό τριών βασικών οδών:
1. «από πάνω προς τα κάτω» – μέσω της συζήτησης, της (επανα)σύνδεσης με τους άλλους, της αναγνώρισης και κατανόησης των εσωτερικών μας διεργασιών, με επεξεργασία των αναμνήσεων που σχετίζονται με το ψυχικό τραύμα·
2. τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής που αποκλείει τις οδούς απρόσφορων συναισθηματικών αντιδράσεων συναγερμού ή τη χρήση τεχνολογικών λύσεων που αλλάζουν τον τρόπο επεξεργασίας της πληροφορίας από τον εγκέφαλο·
3. «από κάτω προς τα πάνω», με διαδικασίες που επιτρέπουν στο σώμα να βιώσει εμπειρίες, οι οποίες, με βαθύ και ουσιαστικό τρόπο, αναιρούν την αίσθηση αβοηθησίας, τον θυμό ή την κατάρρευση που επήλθε κατά τον ψυχικό τραυματισμό. Η επιλογή της καλύτερης στρατηγικής σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση ασθενούς είναι ένα ερώτημα που μόνο εμπειρικά μπορεί να απαντηθεί. Στους περισσότερους ασθενείς συνιστάται συνδυασμός και των τριών δρόμων.
Το βιβλίο Το σώμα δεν ξεχνά γράφτηκε από τον Bessel A. van Der Kolk, M.D ως οδηγός για τη θεραπεία του μυαλού και του σώματος αλλά και ως πρόσκληση – μια πρόσκληση να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα του ψυχικού τραύματος, να διερευνήσουμε τις οδούς βέλτιστης θεραπείας του και να δεσμευτούμε ως κοινωνία για την αποτροπή του, με κάθε μέσο.
Ο Bessel van der Kolk είναι ένας από τους πλέον επιφανείς ειδήμονες του ψυχικού τραύματος παγκοσμίως. Έχει ιδρύσει και διευθύνει το Κέντρο Ψυχικού Τραύματος στο Μπρούκλαϊν της Μασαχουσέτης, ενώ είναι, επίσης, καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ της Βοστώνης, και διευθυντής του Εθνικού Δικτύου των Η.Π.Α. για τη Θεραπεία του Σύνθετου Ψυχικού Τραύματος. Όταν δεν ταξιδεύει ανά τον κόσμο επιτελώντας εκπαιδευτικό έργο, ζει και εργάζεται στη Βοστόνη. Το βιβλίο Το σώμα δεν ξεχνά έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ και βρίσκεται στη Νο. 1 θέση της κατηγορίας βιβλίων Ψυχολογίας στο Amazon, με πάνω από 57.000 κριτικές αναγνωστών.