Ψυχικό τραύμα και σώμα

Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίο του Bessel van der Kolk, Το σώμα δεν ξεχνά, η ψυχοθεραπεύτρια και μαθήτρια του συγγραφέα Δέσποινα Πλουσίου μας εξηγεί:

Τι είναι το Τραύμα;

Τραύμα είναι η ψυχοσωματική αντίδραση του ατόμου σε μια τρομακτική εμπειρία που μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή στη ζωή ενός ανθρώπου. Με αφορμή τους βετεράνους πολέμου και τα καθηλωτικά ψυχοσωματικά συμπτώματα που τους βασάνιζαν για χρόνια μετά την αποστράτευση τους, το 1980 η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία περιέλαβε τις επιβλαβείς τραυματικές αντιδράσεις στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών κάτω από την ομπρέλα μιας διάγνωσης που γνωρίζουμε πλέον ως Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD).

Η επαναστατική μελέτη CDC-Kaiser Permanente, δυσμενών παιδικών εμπειριών (ACE’s)

Η μελέτη CDC-Kaiser Permanente δυσμενών παιδικών εμπειριών (ACE’s), που έγινε το 1995 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν μια πρωτοποριακή μελέτη που άλλαξε την κατανόησή μας για το τραύμα, τα είδη τραύματος και τις καταστροφικές συνέπειες του. Η μελέτη αυτή διερεύνησε τον αντίκτυπο της παιδικής κακοποίησης, παραμέλησης και οικογενειακής δυσλειτουργίας σε μελλοντικά προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας σε περισσότερους από 17.000 ενήλικες.
Τα αποτελέσματα της μελέτης ήταν κρίσιμα για την κατανόηση του μεγέθους των καταστροφικών συνεπειών του παιδικού τραύματος καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του ατόμου.
Από τη μελέτη αυτή, μάθαμε περισσότερα όχι μόνο για τις ψυχολογικές επιπτώσεις των δυσμενών παιδικών εμπειριών στον νεαρό εγκέφαλο, αλλά και για τις μακροπρόθεσμες επιπλοκές στην υγεία μας που μπορεί να προέλθουν από την επαναλαμβανόμενη έκθεση σε κακοποιητικές εμπειρίες.Τα αποτελέσματα έδειξαν ισχυρή σύνδεση μεταξύ δυσμενών παιδικών εμπειριών (ACE’s) και μελλοντικών συμπεριφορών όπως βία, εθισμό, καθώς επίσης και καταστροφικών σωματικών συνεπειών, όπως φθίνουσα υγεία, χρόνιες ασθένειες, έως και χαμηλό προσδόκιμο ζωής. Αυτή η έρευνα, σε συνδυασμό με πρόσφατες εξελίξεις στη Νευροεπιστήμη, ήρθαν να εμβαθύνουν κατά πολύ την κατανόησή μας σε σχέση με το Τραύμα και τα διαφορετικά είδη του, μια εξέλιξη που οδήγησε στον διαχωρισμό της Μετατραυματικής Διαταραχής (PTSD) από αυτό που πλέον ονομάζουμε Σύνθετη Μετατραυματική Διαταραχή (C-PTSD).

Τι είναι το Σύνθετο Τραύμα (C-PTSD);

Σύνθετο Τραύμα ή αλλιώς Σύνθετη Μετατραυματική Διαταραχή είναι η πολυεπίπεδη ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ Α Ν Τ Ι Δ Ρ Α Σ Η του οργανισμού μας, στη ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗ σε υπερβολικό στρες που έχει προκληθεί από ΑΛΛΕΠΑΛΛΗΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ. Αυτές οι εμπειρίες προκύπτουν από γεγονότα που συνταράσσουν ένα παιδί σε βαθμό που το νευρικό του σύστημα κατακλύζεται, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί σε φυσικές, εξελικτικές ανάγκες. Η διαταραχή αυτή είναι συχνά αρκετά μεγάλη, ώστε να προκαλέσει μακροχρόνιες αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου του. Αντίξοες παιδικές εμπειρίες που μπορεί να οδηγήσουν σε πολύπλοκο τραύμα περιλαμβάνουν: παραμέληση, σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική κακοποίηση.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΌ ΤΡΑΥΜΑ προκύπτει από γεγονότα που είναι τόσο συγκλονιστικά για ένα παιδί, ώστε το νευρικό του σύστημα δεν μπορεί να ωριμάσει με τον κατάλληλο για την ηλικία του τρόπο. Η διαταραχή στο νευρικό του σύστημα είναι συχνά τόσο μεγάλη, ώστε να προκαλεί μακροχρόνιες αλλαγές και καθυστερήσεις στη σωματική ωρίμανση του παιδιού, στη συμπεριφορά και στην ικανότητά του να σκέφτεται, να διαχειρίζεται συναισθήματα και να κοινωνικοποιείται με άλλους. Εάν η κακοποίηση είναι σοβαρή, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού κατά τη στιγμή της κακοποίησης, η δομή του εγκεφάλου του παιδιού μπορεί να έχει υποστεί βλάβη.

 Η κακοποίηση, η παραμέληση ή η απώλεια επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ένα παιδί συνδέεται ή προσκολλάται στον γονιό του, και αυτό μπορεί να επηρεάσει το παιδί με δύο σημαντικούς τρόπους. Πρώτον, ένα παιδί γεννιέται θέλοντας να το βλέπει και να το καταλαβαίνει ο γονιός του. Αν αυτό δεν συμβεί όταν το παιδί είναι μικρό, μπορεί να εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια προσέγγισης των άλλων. Καταρρέει εσωτερικά, είναι συναισθηματικά μουδιασμένο ή αποστασιοποιημένο.

Δεύτερον, το νευρικό σύστημα ενός παιδιού, μέχρι την ηλικία των δύο ετών, δεν έχει την ικανότητα να αυτοκαταπραΰνεται. Πρέπει να βασιστεί στον γονιό του για να το οδηγήσει σε μια πιο ήρεμη κατάσταση. Εάν ο γονιός δεν είναι σε θέση να το πράξει λόγω του ότι είναι πολύ θυμωμένος, αγχωμένος ή καταθλιπτικός, τότε ο εγκέφαλος του παιδιού μπορεί να μην αναπτυχθεί σωστά. Ως αποτέλεσμα, το παιδί μεγαλώνει με μειωμένη ικανότητα ελέγχου των συναισθημάτων και των συμπεριφορών του. Συμπερασματικά, αν το παιδί δεν μπορεί να εμπιστευτεί ότι ο γονιός του θα είναι εκεί με συνέπεια, τότε θα βρει τρόπους να προσαρμοστεί στη βίαιη ή παραμελητική συμπεριφορά, κάτι που μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ικανότητά του να λειτουργεί ως ενήλικας.

Η επίδραση του πολύπλοκου τραύματος στον εγκέφαλο:

Οι αλλεπάλληλες δυσμενείς παιδικές εμπειρίες ξέρουμε πλέον ότι αποφέρουν σοβαρές λειτουργικές αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου, ο οποίος προσαρμόζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προστατευτεί το άτομο από το υπερβολικό στρες που προκαλούν στο νευρικό του σύστημα αυτές οι εμπειρίες.

  • Η Πρόσβαση στην περιοχή Broca εμποδίζεται. Η περιοχή αυτή, υπεύθυνη για την αναπαραγωγή λόγου, είναι μια από τις δύο κύριες περιοχές του εγκεφάλου (η άλλη είναι η περιοχή Wernicke που είναι υπεύθυνη για την κατανόηση της γλώσσας) που σχετίζονται με την ομιλία. Η πρόσβαση στην περιοχή Broca γίνεται αδύνατη όταν ο άνθρωπος τραυματίζεται, που σημαίνει ότι μπορεί να είναι νευροβιολογικά αδύνατη η πρόσβαση στη δυνατότητα χρήσης της γλώσσας που είναι απαραίτητη για να αφηγηθεί κανείς την ιστορία του τι συνέβη. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους που δικαστές, γιατροί, νοσηλευτές, δάσκαλοι, αστυνομία κλπ πρέπει να ενημερωθούν για τις σοβαρότατες συνέπειες του τραύματος.
  • Η αμυγδαλή μεγαλώνει σε μέγεθος. Η αμυγδαλή συχνά περιγράφεται ως ο «ανιχνευτής κινδύνου» του εγκεφάλου και το κέντρο φόβου του εγκεφάλου. Το τραύμα δεν είναι μόνο η αιτία η αμυγδαλή να γίνει λειτουργικά υπερδραστήρια, αλλά επίσης προκαλεί και διαρθρωτικές αλλαγές, διευρύνοντάς την. (Άρα το βίωμα του ατόμου είναι ότι ζει με ένα διαρκές αίσθημα συναγερμού χωρίς κάποιον συγκεκριμένο λόγο)
  • Ο ιππόκαμπος συρρικνώνεται. Ο ιππόκαμπος είναι μια δομή στο συναισθηματικό τμήμα του εγκεφάλου μας (λιμπικό σύστημα), υπεύθυνο για τη μάθηση και τη μνήμη. Η αύξηση της κορτιζόλης –ως αποτέλεσμα του πολύπλοκου τραύματος– σκοτώνει κύτταρα στον ιππόκαμπο, μειώνει τη συναπτική συνδεσιμότητα και το μέγεθος του ιππόκαμπου. Ουσιαστικά, ο ιππόκαμπος συρρικνώνεται. Ως αποτέλεσμα, η λεκτική μνήμη επηρεάζεται και είναι πολύ δύσκολο για έναν επιζώντα πολύπλοκου τραύματος να έχει μια ρεαλιστική αίσθηση ότι το παρελθόν έχει όντως τελειώσει.
  • Η νευροαντίληψη αλλάζει. Η νευροαντίληψη είναι μια διαδικασία κατά την οποία το νευρικό μας σύστημα (συγκεκριμένα το εγκεφαλικό στέλεχος) «σκανάρει» συνεχώς το εξωτερικό μας περιβάλλον και την εσωτερική μας σωματική κατάσταση, για ενδείξεις ασφάλειας ή κινδύνου. Αυτό συμβαίνει σε υποσυνείδητο επίπεδο. Όσοι από εμάς έχουμε ένα βαρύ ιστορικό τραύματος, έχουμε μια νευροαντίληψη που λαμβάνει απειλητικά μηνύματα βασισμένα στο τραυματικό παρελθόν και όχι στο παρόν. (Και άρα το άτομο βιώνει το παρόν ως απειλητικό)
  • Η Πρόσβαση στον προμετωπιαίο φλοιό μειώνεται. Ο προμετωπιαίος φλοιός, αφορά τη συναισθηματική ρύθμιση. Είναι επίσης εκεί όπου «κατοικεί» ο ενήλικος εαυτός μας. Όταν το άτομο είναι τραυματισμένο, το τραύμα «καταλαμβάνει» το εγκεφαλικό στέλεχος και το μεταιχμιακό σύστημα (τα δύο πιο παλιά μέρη του εγκεφάλου μας), ο προμετωπιαίος εγκέφαλος (το νεότερο και πιο εξελιγμένο μέρος του εγκεφάλου μας) βγαίνει εντελώς εκτός σύνδεσης, κάνοντας εξαιρετικά δύσκολο να ρυθμιστεί το θυμικό και το συναίσθημα (ειδικά μέσω λογικής διεργασίας)
    Συμπτώματα

    Όταν το τραύμα πυροδοτείται, μπορεί να υποτροπιάσουμε σε αρχέγονες καταστάσεις φόβου, να αντιδράσουμε επιθετικά ή να παραλύσουμε. Παρακάτω παρατίθενται κάποια από τα συχνά συμπτώματα του τραύματος. 

      • Υπερδιέγερση: Αυξημένος καρδιακός ρυθμός, γρήγορη ή δύσκολη αναπνοή, κρύος ιδρώτας, μυρμήγκιασμα, μυϊκή ένταση
      • Συστολή στο σώμα
      • Αποσύνδεση ή άρνηση
      • Αισθήματα αδυναμίας, ακινησίας και παγώματος
      • Υπερεγρήγορση
      • Παρεμβατικές εικόνες ή αναδρομές στο παρελθόν
      • Ακραία ευαισθησία στο φως και τον ήχο
      • Υπερκινητικότητα
      • Υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις και αντιδράσεις τρόμου
      • Εφιάλτες και νυχτερινοί τρόμοι
      • Απότομες μεταβολές της διάθεσης: αντιδράσεις οργής ή θυμού, συχνός θυμός ή κλάμα
      • Ντροπή και έλλειψη αυτοεκτίμησης
      • Μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης του στρες
      • Δυσκολία στον ύπνο
      • Κρίσεις πανικού, άγχος και φοβίες
      • Διανοητική κενότητα ή συναισθήματα απομάκρυνσης
      • Συμπεριφορά αποφυγής: αποφυγή τόπων, στιγμών, δραστηριοτήτων, αναμνήσεων ή ανθρώπων
      • Έλξη στον κίνδυνο
      • Αδυναμία αγάπης, ή σύνδεσης δεσμού με άλλα άτομα
      • Φόβος του θανάτου 
      • Αυτοακρωτηριασμός
      • Απώλεια υποστηρικτικών πεποιθήσεων (πνευματικών, θρησκευτικών, διαπροσωπικών)
      • Υπερβολική συστολή
      • Μειωμένες συναισθηματικές αντιδράσεις
      • Αδυναμία ανάληψης δεσμεύσεων
      • Χρόνια κόπωση ή πολύ χαμηλή σωματική ενέργεια
      • Προβλήματα του ανοσοποιητικού συστήματος
      • Ψυχοσωματικές ασθένειες: πονοκέφαλοι, ημικρανίες, προβλήματα αυχένα και πλάτης, χρόνιοι πόνοι, άσθμα, δερματικές διαταραχές, πεπτικά προβλήματα
      • Κατάθλιψη και συναισθήματα επικείμενης καταστροφής
      • Αισθήματα απομάκρυνσης, αποξένωσης και απομόνωσης (σύνδρομο του ζωντανού νεκρού)
      • Μειωμένη ικανότητα διαμόρφωσης σχεδίων
      • Εθιστικές συμπεριφορές: υπερκατανάλωση τροφής, κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, ναρκωτικά κ.λπ.
      • Υπερβολική ή μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα
      • Ανηδονία

    Οι κακοποιητικές εμπειρίες παγώνουν στον χρόνο που βιώθηκε το τραύμα και κατά τη διάρκεια της μετέπειτα ενήλικης ζωής καθιστούν τον άνθρωπο συγκλονισμένο, αβοήθητο, απομονωμένο και ακινητοποιημένο σε σωματικό, κοινωνικό, επαγγελματικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Οι νευροεπιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι όταν έχουμε βιώσει επαναληπτικά τραυματικά γεγονότα, ο εγκέφαλος μας υφίσταται επιζήμιες αλλαγές στη δομή του, με αποτέλεσμα να διακυβεύονται οι ακόλουθες λειτουργίες: Αυτογνωσία, Εκτελεστική Λειτουργία, Συναισθηματική Ρύθμιση, Ορθολογική, Εννοιολογική και Γλωσσική Επεξεργασία. Οι τραυματικές μνήμες του παρελθόντος αποτυπώνονται σε αρχέγονες περιοχές του εγκεφάλου, ενώ ο νεοφλοιός, ο πύργος ελέγχου του εγκεφάλου, βγαίνει «εκτός λειτουργίας». Τότε ενεργοποιούνται τα ενστικτώδη τμήματα του εγκεφάλου μας: το Λιμπικό Σύστημα που είναι η έδρα των συναισθημάτων, μαζί με το Εγκεφαλικό Στέλεχος που ρυθμίζει τις ζωτικές μας λειτουργίες. Εκεί βρίσκονται οι πανάρχαιοι τρόποι αντιμετώπισης του κινδύνου, που είναι η Φυγή, το Πάγωμα η Πάλη και η Υποταγή. Όταν αυτές οι περιοχές παραμένουν συνεχώς ενεργοποιημένες χωρίς τη βοήθεια του εξελιγμένου νεοφλοιού, το σύστημά μας χάνει την ισορροπία του. Όταν βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση, ο άγρυπνος εσωτερικός μας κόσμος μοιάζει σαν μια αίθουσα θεάτρου όπου ενεργοποιείται συνεχώς το σύστημα συναγερμού με κάθε ασήμαντη αφορμή, προειδοποιώντας μας για έναν κίνδυνο που δεν υπάρχει. Ο οργανισμός μας οδηγείται σε χρόνια υπερδιέγερση. Ως αποτέλεσμα, τα άτομα με σύνθετο τραύμα δεν αισθάνονται ασφαλή. Στον πυρήνα της ύπαρξής τους υπάρχει μια βαθιά έλλειψη εμπιστοσύνης στον κόσμο. Βλέπουν το περιβάλλον ως συνεχώς απειλητικό. Η διαστρεβλωμένη αυτή αίσθηση επηρεάζει την εσωτερική εικόνα και κατανόηση του εαυτού, καθώς και το νόημα που δίνουμε στα εξωτερικά ερεθίσματα, χωρίς να έχουμε την ικανότητα διαχώρισης της εμπειρίας μας στο παρόν από την παρελθοντική τραυματική εμπειρία, αφού οι αισθήσεις της τραυματικής μνήμης επαναλαμβάνονται υποσυνείδητα ξανά και ξανά μέσω του ευαισθητοποιημένου νευρικού συστήματος. Τραύμα δεν είναι μια επίπονη ιστορία που αφηγούμαστε για κάτι που συνέβη στο παρελθόν. Είναι το σημερινό αποτύπωμα αυτού του παρελθοντικού πόνου, της φρίκης και του φόβου που ζει μέσα στους ανθρώπους, βιωμένο στο εδώ και τώρα σαν να ήταν τότε. Κατά συνέπεια, το άτομο κατακλύζεται συχνά από συναισθήματα ακατανόητου και καταιγιστικού τρόμου, οργής, συντριπτικής ντροπής και βαθιάς θλίψης. Συναισθήματα που συνήθως δεν γνωστοποιούνται, διότι υπάρχει ο φόβος του κοινωνικού στίγματος. Γεγονός που καθιστά το άτομο μόνο και αβοήθητο, σε έναν ατελείωτο, αδιαχείριστο πόνο.

    Θεραπεία Τραύματος

    Για να θεραπεύσουμε τα τραυματικά συμπτώματα, πρέπει να αποκατασταθεί η εξισορρόπηση της σωματικής, συναισθηματικής και νοητικής λειτουργίας του ατόμου. Ο στόχος είναι τριπλός: αφενός να επιτευχθούν η αναγνώριση και κατανόηση είτε του ανεξέλεγκτου συναισθήματος είτε της άκαμπτης λογικής, η αυτοπαρατήρηση και συμπονετική κατανόηση του εαυτού και τέλος η ψυχολογική ευεξία, συμπεριλαμβανομένης της αίσθησης ισορροπίας μεταξύ συναισθήματος, σκέψεων, δράσεων και διαπροσωπικών σχέσεων.

    Τα πρόσφατα δεδομένα νευροεπιστημονικών ερευνών προειδοποιούν ότι η ενημέρωση, η πρόληψη και η αποτελεσματική αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του Σύνθετου Τραύματος αποτελεί άμεσο υγειονομικό θέμα και επιτακτική κοινωνική ανάγκη. Το σπουδαίο μήνυμα ελπίδας που μας δίνει η επιστήμη είναι ότι υπάρχουν πλέον τρόποι να θεραπεύσουμε τον εγκέφαλο, την ψυχή και το σώμα μας. Δεν είμαστε μόνοι με τον αβάσταχτο πόνο του παρελθοντικού εφιάλτη που βιώσαμε.

    Είμαστε όλοι μαζί στην προσπάθεια της ίασης, γιατί αφορά όλους μας.

    ΥΓ. Είναι σημαντικό να προσθέσω ότι στην Ελλάδα οι γενιές μέχρι τα 30 είναι ιδιαίτερα ταλαιπωρημένες. Οι γενιές των γονέων που μας μεγάλωσαν ή έζησαν φρικτά χρόνια κατοχής, πολέμου και φτώχειας ή ήταν η αμέσως επόμενη μεταπολεμική γενιά με όλο τον φόβο, τη φρίκη, τις ζωώδεις ψυχικές άμυνες και την πρωτόλεια ανάγκη για επιβίωση που τους μεταφέρθηκε συμπεριφορικά και γονιδιακά από τους δικούς τους γονείς. Λόγω του διαγενεακού τραύματος που πλέον είμαστε σε θέση να ξέρουμε ότι μεταφέρεται ΚΑΙ γονιδιακά (δείτε Epigenetics) και που πάει πίσω στο 1200, όσο περίεργο και αν ακούγεται, η χώρα μας υποφέρει από συλλογικό μετατραυματικό στρες και, όσο πιο σύντομα το καταλάβουμε, τόσο το καλύτερο για τη χώρα μας και για τις οικογένειές μας.

    Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Βήμα (19/9/21) με τίτλο «Σύνθετο τραύμα. Μια επαναστατική κατανόηση του ψυχικού πόνου».

     

    Βρείτε περισσότερα για το βιβλίο Το σώμα δεν ξεχνά εδώ.

    **

    Η Δέσποινα Πλουσίου είναι Ψυχοθεραπεύτρια και ειδικεύεται στην αντιμετώπιση του Ψυχικού Τραύματος PTSD, C-PTSD. Σπούδασε Ψυχολογία και Κοινωνιολογία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο La Verne και ειδικεύτηκε στην Οικογενειακή Θεραπεία και στη Θεραπεία Ζεύγους σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Πανεπιστήμιο Hofstra στη Νέα Υόρκη των Ηνωμένων Πολιτειών. Έχει ολοκληρώσει το πενταετές πρόγραμμα θεωρητικής και κλινικής εκπαίδευσης στη Συστημική Αναπαράσταση στο Ινστιτούτο Έρευνας του Bert Hellinger. Είναι επίσης ειδικευμένη στη μέθοδο τραυματοθεραπείας EMDR (απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων) και στην πρωτοποριακή μέθοδο IFS therapy (internal family systems, θεραπεία εσωτερικών οικογενειακών συστημάτων). Η θεραπευτική της προσέγγιση στην αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος περιλαμβάνει επίσης τη Γιουνγκιανή μέθοδο της Dora Kalff Sandplay Therapy (για ενήλικες), τη μέθοδο Sensorimotor Psychotherapy, όπως επίσης και τη γνωστή κλινική μέθοδο ύπνωσης του Milton Erickson, καθώς και νέες δραστικές μεθόδους βασισμένες στη νευροεπιστήμη, όπως Polyvagal Theory. Επιπλέον είναι μαθήτρια του μαθήτρια του Bessel van der Kolk.

    Έχει εργαστεί ως ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια σε ψυχιατρικές κλινικές, σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία στη Νέα Υόρκη και στην Αθήνα, καθώς και ως επόπτρια ψυχικής υγείας στο κέντρο υποστήριξης κακοποιημένων γυναικών της Αρχιεπισκοπής της Νέα Υόρκης και στο πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης παιδιού και οικογένειας HANAC της Νέας Υόρκης, σε συνεργασία με το πρόγραμμα προστασίας του παιδιού (ACS) του δήμου της Νέας Υόρκης.

    Έχει συνεργαστεί με ερευνητικά προγράμματα, εκδοτικούς οίκους, δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, έχει συμμετάσχει ως ομιλήτρια σε συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
    Από το 2004 εργάζεται ιδιωτικά στο γραφείο της στη Βούλα Αττικής, προσφέροντας τραυματοθεραπεία, οικογενειακή θεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη και συμβουλευτική σε ενήλικες, γονείς και παιδιά. Επίσης συντονίζει ομάδες αυτογνωσίας και σχολές γονέων σε συνεργασία με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. Μπορείτε να βρείτε περισσότερα για την ίδια εδώ.

    Εκδόσεις Κλειδάριθμος
    Οι Εκδόσεις Κλειδάριθμος ιδρύθηκαν το 1985 και τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας τους δραστηριοποιήθηκαν στον χώρο της Πληροφορικής και στις τεχνικές και επιστημονικές εκδόσεις, εδραιώνοντας την παρουσία τους στον ελληνικό εκδοτικό χώρο και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην καθιέρωση της ελληνικής ορολογίας Πληροφορικής. Οι πρώτοι τίτλοι που εκδόθηκαν αφορούσαν αποκλειστικά τους τομείς της Τεχνολογίας, της Μηχανολογίας, της Ηλεκτρονικής και της Πληροφορικής, αλλά από τη δεκαετία του 1990 άρχισαν να επεκτείνονται και στους τομείς των οικονομικών επιστημών και της διοίκησης επιχειρήσεων, καθώς και στον χώρο της προσωπικής βελτίωσης και ανάπτυξης.
    To top

    Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στο διαδίκτυο. Συμφωνώντας αποδεχτείτε τη χρήση των cookies σύμφωνα με την πολιτική cookie.